Çarlık Rusyası’nın Kafkasya’daki istilacı politikası, 19. yüzyıl boyunca bölge halklarına büyük acılar yaşattı. Çerkesler (Adığeler), 100 yılı aşkın süren Kafkas-Rus savaşlarında topraklarını, özgürlüklerini ve yaşamlarını savundu. Ancak 1864 yılına gelindiğinde savaşın seyri Ruslar lehine değişmişti. 21 Mayıs 1864 tarihinde, Soçi yakınlarında bulunan Kbaada Vadisi'nde (bugünkü Krasnaya Polyana), Rus ordusu zaferini kutlarken, Çerkes halkı için felaketin kapıları aralanıyordu.
Çerkes halkı, anavatanlarından toplu olarak sürgün edildi. Yaklaşık 1.5 milyon insan Karadeniz kıyılarındaki limanlara yığıldı. Açlık, susuzluk, hastalık ve kötü koşullar altında, Karadeniz’i aşarak Osmanlı topraklarına gönderilen bu insanlar, yetersiz teknelerde binlercesini yolda kaybetti. Sadece yolculuk sırasında değil, vardıkları yeni coğrafyalarda da büyük zorluklarla karşılaştılar. Sürgün edilenlerin büyük kısmı Osmanlı'nın farklı bölgelerine, Anadolu’ya, Trakya’ya, Balkanlar’a, Ürdün, Suriye ve Filistin’e dağıtıldı.
Sürgünün ve Soykırımın Bedeli
Bugün akademik tarihçiler ve insan hakları savunucuları, bu olayın bir soykırım olarak tanınması gerektiğini savunuyor. Çünkü olay sadece askeri bir tahliye değil, bir halkın sistematik olarak yok edilmesi, kültürel varlığının silinmeye çalışılmasıydı. Sürgün edilen nüfusun yaklaşık üçte biri yolda ya da ilk yıllarında hayatını kaybetti. Hayatta kalanlar içinse sürgün, bir kırılma noktasıydı. Anadil, kimlik, inanç ve tarih; sürgünün ardından asimilasyon baskılarıyla karşı karşıya kaldı.
Bugün Ne Anlama Geliyor?
21 Mayıs, sadece geçmişte yaşanan büyük bir trajedinin yıldönümü değil, aynı zamanda hafızayı diri tutma, adalet arayışını sürdürme ve barışçıl mücadeleyi büyütme günüdür. Her yıl bu tarihte, Türkiye başta olmak üzere Ürdün, İsrail, Almanya, ABD ve dünyanın pek çok yerindeki Çerkes diasporasında anma törenleri düzenlenir. Siyah kıyafetler giyilir, meşaleler yakılır, ağıtlar okunur. Sürgünde hayatını kaybedenler için dualar edilir. “Unutursak kalbimiz kurusun” sözüyle bu acı, kuşaktan kuşağa aktarılır.
