Nükleer Güvenliğin Temel İlkeleri
Yönetmelik, nükleer güvenliği sağlamak adına bir dizi katı şart ve kural getiriyor. Bu kurallar, uluslararası anlaşmalara tam uyumu hedefliyor.
Nükleer Silah Yasağı ve Yeniden Transfer Kısıtlaması
En temel ve kritik madde, ihraç veya ithal edilen eşyanın ya da bu eşya kullanılarak üretilen herhangi bir malzemenin nükleer silah veya patlayıcı yapımı ile ilgili bir faaliyette kesinlikle kullanılamayacağı taahhüdünü zorunlu kılmasıdır. Bu taahhüt verilmediği takdirde NDK izin vermeyecek.
Benzer şekilde, ihraç edilen bir eşyanın yeniden transferi (başka bir son kullanıcıya devri) durumunda da aynı kısıtlamalar geçerli olacak: yeniden transfer edilen eşya nükleer silah yapımında veya Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) nükleer güvence denetimi olmayan bir nükleer yakıt çevrimi faaliyetinde kullanılamaz.
Uluslararası Güvence ve Koruma Şartları
Güvence Belgesi (İhracat): Nükleer Transfer Uyarı Listesi'ndeki eşyaların ihracatı için, alıcı ülkenin ilgili resmî makamlarından, eşyanın nükleer silahların yayılmasının önlenmesi amacına uygun kullanılacağına dair onaylı Güvence Belgesi alınması şart.
Nükleer Güvence Denetimi (İhracat): Uyarı Listesi'ndeki eşyanın ihracatı, alıcı ülke ile UAEA arasında nükleer güvence denetimine ilişkin anlaşma yürürlükte ise veya eşya UAEA denetimindeki tesislere gönderiliyorsa mümkün olacak.
Fiziksel Koruma: Nükleer madde veya Uyarı Listesi'ndeki eşyanın ihracat ve ithalatında, ulusal ve alıcı ülke mevzuatına uygun olarak fiziksel koruma önlemleri alınacak. Özellikle nükleer madde taşımacılığında, 1986 tarihli Nükleer Maddelerin Fiziksel Korunması Hakkında Sözleşme'deki önlemlerin asgari düzeyde sağlanması gerekiyor.
Zenginleştirme Tesisi Kısıtlaması
Yönetmelik, nükleer yakıt çevrimindeki kritik bir aşama olan zenginleştirme faaliyetine de kısıtlama getiriyor. Bir zenginleştirme tesisinin, ekipmanının veya teknolojisinin ihracatında, ihraç edilen tesis veya ekipmanın %20'nin üzerinde zenginleştirilmiş uranyum üretmek üzere tasarımlanamayacağı veya işletilemeyeceği taahhüdü aranacak.
İzin Süreçleri ve Süreler
Yeni Yönetmelik ile ihracat ve ithalat izin süreçleri detaylı bir şekilde belirlendi.
Nükleer İhracat İzni
NDK’dan izin alınması zorunlu tutulan ihracat faaliyetleri için başvuru, Nükleer Transfer Uyarı Listesi ve Nükleer Çift Kullanım Listesi'ndeki eşyaları kapsıyor.
Nükleer İhracat İzni Süreleri ve Özel Şartları
Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK) tarafından verilen nükleer ihracat izinlerinin geçerlilik süreleri ve bu izinlere ilişkin aranan ek koşullar, ihraç edilecek eşyanın türüne göre farklılık göstermektedir.
Türkiye'de üretilen Radyoaktif Maddeler hariç olmak üzere, Nükleer İhracat Kontrolüne Tabi Eşya Listesi'nde yer alan diğer tüm eşyalar için verilen ihracat izni bir yıl geçerlidir. Bu tür eşyaların ihracat izni verilmeden önce, Kurum tarafından Millî Savunma Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığının yazılı görüşleri alınır.
Radyoaktif Maddeler için verilen ihracat izninin geçerlilik süresi ise veriliş tarihinden itibaren üç aydır. Radyoaktif maddelere ilişkin izinlerde, bu Yönetmelik hükümlerine ek olarak ilgili yönetmelikte yer alan hükümler de uygulanır.
Özel olarak tasarlanmış veya hazırlanmış eşyaların bulunduğu Nükleer Transfer Uyarı Listesi'nde yer alan eşyalar için ihracat izni, radyasyon maddesi olması durumunda üç ay, diğer eşyalar için ise bir yıl geçerlidir. Bu listedeki eşyaların ihracatında izin şartlarına ek olarak, alıcı ülkenin ilgili resmî makamlarından alınan Güvence Belgesi'nin Kuruma sunulması zorunludur.
Başvuru için sunulması gereken önemli belgeler arasında, NDK tarafından belirlenen Başvuru Formu, son kullanıcı ve ithalatçı tarafından hazırlanan Son Kullanım Sertifikası ve Uyarı Listesi'ndeki eşyalar için fiziksel koruma sözleşmesi yer alıyor.
Nükleer İthalat İzni
İlk defa Yönetmelik kapsamına alınan nükleer ithalat kontrolü için de NDK'dan izin alınması gerekiyor. İthalat kontrolüne tabi eşyalar NDK'nın internet sitesinde yayımlanacak.
Nükleer İthalat İzni Süreleri
Nükleer İthalat Kontrolüne Tabi Eşya Listesi'ndeki malzemeler için Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK) tarafından verilen ithalat izinlerinin geçerlilik süreleri, eşyanın türüne göre kısaca şöyledir:
Radyoaktif maddeler dışındaki eşyalar için ithalat izni, veriliş tarihinden itibaren altı ay süreyle geçerlidir.
Radyoaktif maddeler için verilen ithalat izni ise veriliş tarihinden itibaren üç ay süreyle geçerlidir.
İthalat izni için başvuruda, son kullanıcı tarafından hazırlanan talep yazısı, proforma fatura ve teknik özellik belgesi gibi evraklar isteniyor. Ayrıca, nükleer güvence kapsamındaki eşya ithalatında, ithalatçının Nükleer Güvence Yönetmeliği'ndeki yükümlülüklerini yerine getirmesi şartı bulunuyor.
İptal ve Yürürlük Hükümleri
Yeni Yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle birlikte, 13/2/2020 tarihli ve 31038 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Nükleer İhracat Kontrolü Yönetmeliği yürürlükten kaldırıldı. Bu, nükleer ticaret denetiminde tek bir ve güncel bir mevzuat yapısına geçildiğini gösteriyor.
Yeni düzenleme, 9 Ekim 2025 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup, bu tarihten önceki başvurular eski mevzuata göre sonuçlandırılacak.
Yönetmelik, ihraç veya ithal edilen eşyanın mevzuat, Kurum kararları ve talimatlarına aykırı kullanılması durumunda idari yaptırım uygulanacağını da açıkça belirtiyor. Tüm ihracat ve ithalat faaliyetleri NDK'nın sıkı denetimine tabi olacak.
Türkiye, bu yeni Yönetmelik ile nükleer silahların yayılmasının önlenmesi (NPT) ilkesine olan bağlılığını bir kez daha teyit etmiş ve nükleer alandaki uluslararası güvenliği destekleyen yapısını güçlendirmiştir.
Yorumlar
Kalan Karakter: