Temizlik hastalığı

Temizlik, insanların ihtiyaç duyduğu bir durumdur.Pek çok insanın kişisel hijyenine ve bulunduğu ortamın temizliğine önem göstermesi normal bir durum olsa da bazı insanlar da bu durum temizlik hastalığı boyutunda olabilir. Toplumda titizlik olarak değerlendirilen bu durum her ne kadar başta sağlıklı bir düşünceymiş gibi görünse de kişinin günlük yaşantısını olumsuz etkilediğinden bu durum sağlıklı bir durum değildir.Temizlik hastalığı kişinin sürekli temizlik konusunda takıntılı olması ve temizlik konusundaki her şeye saplantılı olmasıdır. Bu kişiler takıntılı bir şekilde her şeyin kirli olduğuna inanır ve kontrolü dışında çevresindeki her şeyi silme, temizleme ihtiyacı hisseder.Aksi takdirde kendilerine hastalık bulaşacağına veya zarar göreceğine saplantılı bir şekilde inanırlar. Obsesif kompulsif bozukluklarından biri olan temizlik hastalığı kişinin günlük yaşam akışını bozar, işlevselliğini engeller, hayatını normal devam etmesini zorlaştırır ve hatta çevresiyle olan ilişkilerini olumsuz etkiler. Obsesif kompulsif bozukluk, obsesyon adı verilen takıntılı düşünce, fikir ve dürtüler ile kompulsiyon adı verilen yineleyici davranışlar ve zihinsel eylemlerden oluşan bir ruhsal hastalıktır. Halk arasında takıntı veya saplantı diye adlandırılan obsesyonlar kişinin elinde olmadan, istemeden akla gelen ve kişiye aşırı rahatsızlık veren düşüncelerdir. Örneğin mikrop veya kir bulaştığı düşüncesi bir obsesyondur. Bu düşüncelerin yani obsesyonların kaybolması için kişinin yapmak zorunda hissettiği, saçma bulduğu ama yapmadığında yoğun sıkıntı hissi duyduğu davranışlara ise kompulsiyon(zorlantı) denir. Kişi obsesyonlarının kaybolması için yapmak zorunda hissettiği davranışı yapmazsa şiddeti giderek artan bir sıkıntı veya bunaltı duygusu yaşar.Kısaca, temizlik kompulsiyonuna sahip kişinin bedeninin ve giysilerinin kir, mikrop, toz gibi etkenler; kimyasal maddeler, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve diğer beden salgıları ile bulaşacağına ilişkin takıntıları ve bu takıntıların yarattığı sıkıntıyı gidermek için yaptığı temizlik ve yıkanma davranışlarıdır. Örneğin kişi ellerinin kirliği olduğu düşüncesiyle ellerini yıkadıysa ve hala ellerinin temiz olmadığı şeklinde obsesif düşüncelere sahipse, ellerini tekrar tekrar yıkayarak kompulsif davranış gösterir.Temizlik hastaları, her şeyin kirli olduğu hissine inandığı ve bu kirliliğe karşı aşırı korku beslediği için her şeyi sürekli yıkama, silme gibi eylemleri sürekli olarak tekrarlar. Kişiler bunun mantıksız ve saçma olduğunu bildiği halde kendi davranışlarını engelleyemez. Yapılan temizleme davranışıyla kişininanksiyetesi ve stresi geçici bir süre için azalsa da bu rahatlık hissi uzun sürmez. Kişi yeniden aynı rutine başlamak için şiddetli bir ihtiyaç duyar, saplantılı düşünceden kurtulmaya ve unutmaya çaba gösterir ancak başarılı olamaz.

Temizlik Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

• Günlük yaşamının çoğunu kendini ve çevreyi temizleyerek geçirmek
• Çok sık yıkama ve temizleme davranışında bulunmak
• Temizleme aşamasında belli ritüellerin olması, örneğin; dışarıdan geldikten sonra belirli bir düzen ve sayıda elleri yıkamak
• Dışarıdan gelen her şeyi dezenfekte etme isteği duymak
• Sürekli temizleme ihtiyacı hissetmek
• Ne kadar sık temizlense de kendinin ve çevrenin temiz olduğundan emin olamamak
• Temizlikle ilgili düşünce ve inançların mantıksız ve saçma bulduğu halde davranışlarını kontrol edememek
• Temiz olmadığı düşüncesi nedeniyle yoğun kaygı ve huzursuzluk hissetmek
• Sürekli temizlik ürünleriyle temas halinde olduğu için cilt problemleri yaşamak
• Dışarıdan geldiğinde giyilen her şeyi direkt yıkamak
• Temizlikle ilgili tahammülsüzleşmek
• Ev kirleneceği kaygısıyla eve birine kabul etmeme ya da çok seyrek kabul etmek

Yaşamının büyük çoğunluğunu temizlikle geçiren temizlik hastaları akademik, sosyal, iş, özel hayat gibi hayatının birçok alanını göz ardı etmeye başlar. Konsantrasyonu bozulur, iş performansı düşer, insanlarla görüşme sıklığı azalır, aile hayatı olumsuz etkilenirve sosyal hayatı neredeyse yok olur. Fiziksel şikâyetlerle birlikte depresyon ve başka psikolojik rahatsızlıkların tetiklenmesine yol açabilir. Bu yüzden temizlik hastalığı, tedavi edilmesi gereken ve tedavisi olan bir rahatsızlıktır. Belirtileri çok ilerlemeden müdahale etmek önemlidir. Kontrol edemediğiniz düşünce, davranış ve bunlarla bağlantılı sürekli tekrar eden davranışlarınız varsa bir uzmandan yardım almanızda fayda var.

Uzm. Klinik Psikolog Duygu Engin
www.psikologduyguengin.com