Bilişsel önyargı ve projeksiyon önyargısı

Merhaba sevgili okurlar, nasılsınız? Bugün size bazen markete gittiğinizde yine bütün marketi toplamışsınız hissinin ardında yatan kavramdan bahsetmek istiyorum: Projeksiyon önyargısı. Ama önce bilişsel önyargı nedir ona bir göz atalım.
Bilişsel önyargı, insanlar çevrelerindeki dünyadaki bilgileri işlerken ve yorumlarken ortaya çıkan ve verdikleri kararları ve yargıları etkileyen sistematik bir düşünme hatasıdır.
İnsan beyni güçlü ama sınırlıdır. Bilişsel önyargılar genellikle beyninizin bilgi işlemeyi basitleştirme girişiminin bir sonucudur. Önyargılar dünyayı anlamanıza ve hızla karar almanıza yardımcı olan pratik kurallar olarak çalışır.
Bu önyargılardan bazıları hafıza ile ilgilidir. Bir olayı hatırlama şekliniz birkaç nedenden dolayı önyargılı olabilir ve bu da hatalı düşünmeye ve karar vermeye yol açabilir.
Diğer bilişsel önyargılar, dikkat sorunları ile ilgili olabilir. Dikkat sınırlı bir beceri olduğundan, insan beyni çevresindeki dünyada neye dikkat ettiği konusunda seçici davranmalıdır.
Bu nedenle, bazı önyargılar dünyayı görme ve düşünme şeklinizi etkileyebilir.
Bilişsel önyargı kavramı ilk olarak 70’li yıllarda ortaya atılmıştır. O zamandan beri, araştırmacılar, sosyal davranış, biliş, davranışsal ekonomi dahil olmak üzere (eğitim, yönetim, sağlık, iş ve finans gibi) çok çeşitli alanlarda karar vermeyi etkileyen bir dizi farklı önyargı türü tanımlamışlardır.
Projeksiyon önyargısı: Geçmişte ne kadar farklıydık da gelecekte ne kadar farklı olabiliriz ki?
Projeksiyon önyargısı, insanların şu anda hangi kişisel zevklere, inançlara, özelliklere sahiplerse, gelecekte de aynı özelliklere sahip olacaklarını varsaydıkları bilişsel bir önyargıdır. Şu an oldukları kişi, adeta bir projeksiyon gibi geleceğe de yansıyacakmış gibi hareket eder, bunu yaparken de birey olarak zaman içinde nasıl değişebileceklerini görmezden gelirler.
Bu, insanların neyi, nasıl düşündüklerini, ne söylediklerini ve ne yaptıklarını kayda değer düzeyde etkileyebilen bir önyargıdır. Bu yazıda hem projeksiyon önyargısının ne olduğuna dair bilgiler vereceğiz hem de bu yargıyla nasıl mücadele edilebileceğine dair bazı önerilerde bulunacağız.
Aç karnına alışveriş yapan insanlar, o anda ihtiyaç duymadıkları şeyler alabilirler. Bu insanlar, alışveriş esnasında aç oldukları için, alışverişten, hatta yemek yedikten sonra da aç olacakları varsayımında bulunmaktadırlar. Kişinin gelecekteki haline yönelik yaptığı bu varsayım, bir projeksiyon önyargısı örneğidir.
Projeksiyon önyargısının bir diğer örneğine, çalışma rutinimizde rastlayabiliriz. İnsanlar iş sırasında yorulmaya başlayıp güçten düştüklerinde, ellerindeki işi gelecekte de bitiremeyecekleri yönünde bir karamsarlığa kapılabilirler. Bunun tam tersi senaryoda, enerjisi o an için yerinde olan insanlar da bu durumun böyle devam edeceği yönünde bir iyimserliğe kapılabilir.
Projeksiyon ön yargısı, hayatımızın pek çok farklı alanında rol oynayabilir ve başkaları bu ön yargımızdan faydalanmaya çalışabilir. Örneğin:
Bir şeyi tüketmekten ya da bir şey yapmaktan zevk alan birisi, hevesi zamanla geçecek olsa bile bu şeyden gelecekte de zevk alacağı varsayımında bulunabilir. Bazı şirketler, bu durumu kendi avantajlarına kullanarak, insanları tekli değil toplu alım yapmaya teşvik edebilir (örn. açık büfeler). İnsanlar, aldıkları şeyin geçici bir heves olduğunu fark ettiklerinde ise iş işten geçmiş olur.
İnsanlar bazen yeni satın aldıkları bir ürünün hayatlarında ne kadar büyük bir yer edineceğini, o ürüne ne kadar bağlanacaklarını hafife alırlar. Şirketler bu gibi durumlarda o ürün için müşteri adına cezbedici olan iade politikaları izleyip, para iadesi için garanti verebilirler. Bu da müşteriye o ürünü kullanmayı bırakmak kolaymış gibi, yanlış bir izlenim verir.
Projeksiyon önyargısı ile başa çıkmak için izleyebileceğimiz birkaç farklı yol vardır:
Projeksiyon önyargısı hakkında farkındalık kazanabilir, bu önyargının temelinde yatan sebepler konusunda bilinçlenebiliriz.
İnsanların projeksiyon önyargısından hangi durumlarda, nasıl etkilendiği konusunda farkındalık kazanabiliriz.
Bazen; içgüdüsel etkenlerin önemini hafife alır, gelecek planlarımıza aslında olduğumuzdan daha sadık olacağımızı düşünür, uzun vadeli kararlar alırken sadece şimdiki halimizi esas alarak hareket ederiz. Bizi projeksiyon önyargısına düşüren bu gibi tuzaklardan kaçmayı deneyebiliriz.
Projeksiyon önyargısına hangi durumlarda kapıldığımızı belirleyip, kendimizi bu durumlara karşı önceden hazırlayabiliriz. Örneğin, karnımız açken alışveriş yaptığımızda gereksiz şeyler aldığımızın farkındaysak, alışverişlerimizi tok karnına yapmaya başlayabiliriz.
Sevgiyle kalın...