Demir Eksikliği Anemisi

Merhaba sevgili okurlar; bu haftaki köşemde, toplumda çok sık görülen demir eksikliği anemisinden bahsedeceğim.
Anemi Nedir ?
Anemi, kan hemoglobin düzeyinde veya kırmızı kan hücreleri sayısında azalma ve buna bağlı gelişen bulgulardır. Bu azalma, çoğu zaman kişinin yaşadığı topluma göre belirlenmiş normal sınırların altına düşmeyi ifade eder. Hemoglobin ise; dokulara oksijenin taşınmasını sağlayan, kan dolaşımımızdaki kırmızı kan hücrelerinde bulunan özel bir protein kompleksidir.
Anemi, aslında kendisi tek başına bir hastalık olmayıp, çoğu zaman, altta yatan diğer bir rahatsızlığın objektif bir bulgusudur. Bu nedenle, bir hastanın anemisi varsa; bunun araştırılması ve alta yatan hastalığın tespit edilmesi gerekir. Örneğin; demir eksikliği anemisi, folik asit eksikliği anemisi, hemolitik anemi gibi.
Demir Eksikliği Anemisi nedir?
Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de en çok görülen anemi tipi, demir eksikliği anemisidir. Demir, daha önce bahsetmiş olduğum hemoglobinin yapımında yer alır. O yüzden kan yapımında görev alıyor diyebiliriz. Bu yüzden herhangi bir nedenle vücutta eksik olması anemiye neden olmaktadır. Vücutda demir ihtiyacının arttığı dönemlerde, diyetteki demirin ihtiyacı karşılamaması demir eksikliği anemisine yol açar. Hayatın ilk yılında ve ergenlik döneminin ilk yıllarında gelişim hızlıdır ve demir ihtiyacı artar. 6. - 20. Aylar arasında sadece sütle beslenen bebeklerin ek demire ihtiyacı vardır. Yaşlılık nedeniyle, yeterli beslenmeme söz konusu olduğunda, ya da bağırsakların emilim kapasitesi zaafa uğradığında demir eksikliği meydana gelebilir. Geçirilen mide ameliyatları da demir emilimini etkileyebilir. Ayrıca, normal olmayan bazı maddelerin alımı (nişasta vs.) da demir emilimini etkiler. Bağırsaklardan pek çok maddenin emilimini etkileyen bazı hastalıklarda demir emiliminin de bozulmasına bağlı alarak demir eksiliği ortaya çıkar. Gebelik ve emzirme dönemi ihtiyacın arttığı dönemlerdir. Bu dönemlerde, günlük ihtiyaç, 2-5 mg a kadar ulaşabilir. Normal diyet demiri ile bu genelde sağlanamadığından dışarıdan demir içeren ilaçların verilmesi sıklıkla gerekir. Demir eksikliği anemisi, kadınlarda erkeklere göre daha fazla rastlanır. Bunun en önemli nedeni, kadınların menstrüel dönemlerindeki kan kayıplarıdır. Adet döneminde yaklaşık 50 ml kadar kan kaybolur. Ancak bazı kadınlarda bu kayıp 5 misline kadar olabilir. Bu kadınlarda, günlük demir ihtiyacı, 3-4 mg a ulaşır. Genelde diyetle alınması pek mümkün olmayan bu miktar nedeniyle, ilave bir demir tedavisi yapılmıyorsa, hemen daima bu kadınlarda demir eksikliği anemisi bulunur. Bazı hastalıklar da sürekli kan kaybına yol açarak, demirin tükenmesine neden olurlar. Bunların en çok görüleni sindirim sistemi kanamalarıdır. Mevcut demir eksikliği olan şahıslarda, bilinen başka bir sebep yoksa ilk araştırılması gereken sindirim sistemidir. Ülseri veya kronik gastriti olan kişilerde zaman, zaman meydana gelebilecek küçük kanamalar demir kaybına yol açar. Polip veya hemoroidler de kronik kan kaybına yol açan diğer sindirim sistemi problemlerindendir. Bu nedenle 50 yaşına gelen herkeste, bu tür sindirim sistemi hastalıklarını araştırmak için yılda bir kez büyük abdestte gizli kan testi ve 5 yılda bir muhakkak kolonoskopi yapılması gerekir. Devamlı aspirin kullananlarda da, ortaya konmuş bir lezyon olmasa da kronik demir kaybına yol açabilir. Barsak enfeksiyonlarında ve parazitlerde kan kaybına neden olarak demir eksikliği anemisine yol açabilirler. Genital sistemden gelen adet dışı kanamalar, böbrek taşı veya diğer nedenlerle meydana gelen idrar yolu kanamaları da demir kaybına yol açarlar. Çok daha nadir nedenlerle, kırmızı kan hücrelerinin damar içinde veya akciğerlerde parçalanması, hemoglobinin idrarla atılmasına ve dolayısıyla demir kaybına yol açar. Bazen demir alım yetersizliğinden değil de, demirin vücutta aşırı yıkılmasından da demire eksikliği anemisi görülebilir.
Demir Eksikliği Anemisinde Ne Tür Bulgular Ortaya Çıkar?
Kolay yorulma, çarpıntı ve nefes darlığı aneminin şiddetine bağlı olarak ortaya çıkar. Şiddetli demir eksikliklerinde bazı deri ve mukoza değişiklikleri görülür. Göz içi mukozası, tırnak yatağı ve deri soluklaşır. Daha ileri düzey eksikliklerde dilde düzleşme, tırnakların kaşık şeklini alması ve yutma güçlükleri meydan gelebilir . Bazı demir eksikliği olan hastalarda normal olmayan şeyleri yeme isteği vardır (pica). Toprak, nişasta, buz vs.
Tedavi:
Demir eksikliği anemisi çoğu kez kolaylıkla tedavi edilir. Ancak, demir eksikliğine yol açan nedenin belirlenip ortadan kaldırılması da gereklidir. Tedavi ağızdan demir hapı alınarak olabilir .3 haftalık bir tedaviden sonra, hematolojik göstergeler değişmeye başlar. Bu nedenle, tedavinin kontrolü 3 haftalık aralıklarla yapılabilir. Normal değerlere genellikle 2. aydan sonra ulaşılır. Depoların doldurulması için, 3 - 6 ay kadar daha demir almaya devam etmek gerekir. Mide barsak emilim bozukluğu olan hastalarda demir damar veya kas yolu ile de verilir.
Diyetle demir alımı:
Demir bazı bitkilerde ve etlerde bulunur. Demir eksikliği anemisinin sıklığı, toplumdaki et tüketimi ile orantılıdır. Etlerde bulunan ham demirinin emilimi daha kolaydır. C vitamini ve et diğer kaynaklardaki (hububat ve sebzeler) demirin emilimini kolaylaştırır. Bazı maddeler demir emilimini zorlaştırır. Fosfatlar, fitatlar, tannatlar gibi ( Çay vs.) Demirden zengin yiyecekler: Hayvansal gıdalar: karaciğer, dalak, organ etleri, kırmızı et, yumurta. Bitkisel gıdalar: Üzüm, pekmez, kuru meyveler, yeşil sebzeler, kuru baklagiller, fındık, fıstık, susam.
Sonuç olarak demir eksikliği anemisi sık görülen ve tedavisi çok kolay olan bir hastalıktır. Kolay yorulma, halsizlik, güçsüzlük, çok uyuma, toprak, buz vs. yeme isteği olan kişiler hekime başvurup basit bir kan tetkiki yaptırabilir.Özellikle çocuklar, büyüme dönemindeki gençler, hamile ve süt emzirenler, adet kanaması fazla olan kadınlar, yaşlılar ve başka bir hastalık nedeni ile demir eksikliği gelişebilecek hastalar risk altındadır. 50 yaş üstü kişilerde de demir eksikliği anemisi saptanırsa araştırılması gerekir. Sağlığımıza dikkat etmeyi ihmal etmeyelim. Bir dahaki yazıda görüşmek üzere, kendinize iyi bakın. Kalın sağlıcakla…
İç Hastalıkları Uz. Dr. Hüseyin Semiz