Hukuk devleti, polis devleti

Hukuk kavram olarak son zamanlarda sıklıkla duyduğumuz bir kelimedir. Sürekli olarak günlük konuşmalarımız da haberlerde, karşımıza çıkar. Peki nedir hukuk? Tam olarak anlamını biliyor muyuz? Hayatımızdaki yeri nedir?
Hukuk kavram olarak “Toplum ve devletin hareketlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini; yetkili organlar tarafından usulüne uygun olarak çıkarılan, kamu gücüyle desteklenen bir bilim dalıdır.”şeklinde açıklanabilir. Temel olarak yasaların, devletten üstün olduğunu ele alır. İyi bir devlet yönetimi için hukukun temel alınması, aksaklıkların eşit ve yargı yolu ile çözülmesi demektir.
Hukukun üstünlüğü için belli ilkeler vardır; kuvvetler ayrılığı, mahkeme ve hâkim bağımsızlığı, sözleşme özgürlüğü ve güvenlik, eşitlik, hak arama, suçta ve cezada kanunilik, kusur sorumluluğu, yargı bağımsızlığı gibi üst ilkeler aslında bir devletin, nasıl hukuk devleti olacağının yolunu çizmiştir. Ancak tam olarak da hukuk devleti kavramı açıklanabilmiş değildir. Aslında her zaman bahsettiğimiz eksikliğini hissettiğimiz hukuk bilinci, bu sebeple daha derin anlamlar içermektedir. Hukuk sadece eşitliği adaleti sağlamak için değil aynı zamanda diğer toplumlar ile ilişkileri sağlamak için de devletlerin vazgeçilmez unsurları arasında yer almıştır.
Peki Türkiye de hukuk tam olarak nerededir? Türkiye, hukuku anayasa ile güvence almış ve anayasanın 2. Maddesinde de belirtmiş olduğu üzere bir hukuk devleti olarak kendini tanımlamıştır. Temel hak ve özgürlükler, yargı bağımsızlığı, yargı denetimi ve yasama bağımsızlığı gibi hukukun üstünlüğü kabul edilerek anayasa ile güvene altına alınmıştır. Bu durumda bakıldığı zaman da devlet yönetiminde hukuk kavramının, hukukun üstünlüğünün vazgeçilmez bir unsur olduğu anlaşılmaktadır. Ancak başında da belirtildiği üzere hukuk devleti nedir tam olarak belirtilmediği için Türkiye tam olarak bir hukuk devleti mitartışılır olsa da hukukun üstünlüğünü temel almış bir devlettir demek çok daha doğru olacaktır.
Devlet tiplerinden biri de Polis devletidir. Polis devleti, adı dolayısıyla sık sık karıştırılmasıyla birlikte, devletin polis gücünü kullanarak vatandaşlarını koruma altına aldığı bir devlet demek değil aksine yöneticilerin halka karşı hiçbir hukuk kuralıyla bağlı olmadığı yönetim biçiminin adıdır.Özellikle 17. Ve 18. Yüzyılların benimsediği bir devlet anlayışı olup; devlet organlarının hukukla bağlayıcılığının bulunmadığı, soruşturmaların ve yargılamaların hukuka uygun ve şeffaf bir şekilde yürütülmediği, hukuk kurallarının pratikte pek fazla uygulanmadığı ve bu kuralların kişiden kişiye değişebildiği, sert bir devlet yapısıdır. Nazi Almanyası, bu tarz bir devlete verilecek en iyi örnek olarak gösterilebilir.
Hukuk devleti ve Polis devletinin farklarını şu şekilde sıralayabiliriz:
1- Hukuk devleti vatandaşı, işleyeceği suçun sonucunu önceden kestirebilir.Polis devleti vatandaşı ise, işleyeceği bir fiilin sonucunda başına ne geleceğini önceden kestiremez, kişinin devletle uygun siyasi görüşlerinin bulunması, devlet yönetiminden birilerinin arkadaşı, akrabası olması vb. durumlarda kişi daha az ceza alabilir veya hiç ceza almayabilir.
2- Hukuk devletinde soruşturma ve yargılama evreleri şeffaflıkla yürütülür ve ceza hukukunun temelini oluşturan “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi gereği bir kimsenin suçlu olduğu tam olarak ispatlanmadan suçlu kabul edilmesi mümkün olmaz. Polis devlette ise soruşturma ve yargılamalar şeffaf bir şekilde ilerlemez, sanık hakkında bulunan ufak bir ipucu onun cezalandırılması için yeterli kabul edilerek, kişi bir anda cezalandırılabilir.
3- Hukuk devletinde yönetim organlarının vermiş oldukları kararlar yargı denetimine tabi olup, hukuka uygun şekilde eleştirilmeye ve bozulmaya müsaittir. Polis devletinde ise devlet organlarının kararları yargı mekanizmaları tarafından denetlenmez.
4- Hukuk devleti vatandaşı, devlete karşı yargı tarafından korunur. Polis devletin vatandaşı ise devlete karşı gelemez, devletin verdiği kararlara karşı herhangi bir oluşum tarafından da korunmaz.
Açelya EROL & Ezgi ENGİN